Lasy Państwowe wprowadziły do stosowania we wszystkich nadleśnictwach wytyczne mające zminimalizować wpływ prac gospodarczych na miejsca rozrodu i lęgi ptaków. Chociaż tego rodzaju przypadki są rzadkie, nowe rozwiązania powinny jeszcze bardziej ograniczyć ryzyko nieumyślnego uszkodzenia gniazd.

Ujednolicają one również tryb postępowania w sytuacji, gdyby do uszkodzenia jednak doszło w wyniku przeoczenia stanowiska lęgowego podczas weryfikacji terenowej albo pomyłki wykonawcy – tak, by zrobić wszystko w celu umożliwienia ptakom dokończenia lęgu i wychowania potomstwa. Wytyczne tworzą dodatkowe procedury, ponad te już obowiązujące zgodnie z przepisami prawa oraz wewnętrznych instrukcji Lasów Państwowych.

Okres lęgowy a przepisy prawa

Warto najpierw wyjaśnić obowiązujący stan prawny. Wbrew dość częstemu przekonaniu, przepisy nie ustalają, ile trwa „okres lęgowy" dla całego zgrupowania ptaków odbywających lęgi w Polsce. W rozporządzeniu ministra środowiska z 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt jest wskazany okres od 16 października do końca lutego jako ten, kiedy pod pewnymi warunkami wolno usuwać bez zezwolenia gniazda ptaków z budek, obiektów budowlanych i terenów zieleni.

Pozostały okres, czyli od 1 marca do 15 października, bywa więc interpretowany jako okres lęgowy ptaków. Tak nie jest, żaden przepis nie definiuje „okresu lęgowego" dla wszystkich ptaków, choćby dlatego, że jest on różny w przypadku różnych gatunków. Wyjaśniała to m.in. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska.

Niezależnie od tego, należy pozostawiać do naturalnego rozpadu drzewa dziuplaste, drzewa z obecnością zasiedlonych gniazd innych typów oraz pozostałe drzewa biocenotyczne. Rozporządzenie ministra środowiska z 18 grudnia 2017 r. w sprawie wymagań dobrej praktyki w zakresie gospodarki leśnej w §1 pkt 5 wskazuje, iż „w okresie lęgowym ptaków nie wycina się drzew, na których zostały zidentyfikowane zasiedlone gniazda. ", z kolei w §1 pkt 6 mówi, że „drzewa dziuplaste pozostawia się do ich naturalnego rozpadu".

Wyjątkiem są te drzewa, które ze względu na swój stan i lokalizację stwarzają potencjalne zagrożenie dla bezpieczeństwa. Dlatego każdorazowo przed rozpoczęciem prac gospodarczych w danym miejscu leśnicy przeprowadzają wizję terenową w celu sprawdzenia, czy na powierzchni występują stanowiska gatunków chronionych lub potencjalne miejsca ich występowania. W przypadku ich zidentyfikowania, oznaczają je jako przeznaczone do pozostawienia w nienaruszonym stanie.

Co ważne, zgodnie z art. 14b. ust. 3 ustawy o lasach z 28 września 1991 r., „gospodarka leśna wykonywana zgodnie z wymaganiami dobrej praktyki w zakresie gospodarki leśnej nie narusza przepisów o ochronie poszczególnych zasobów, tworów i składników przyrody, w szczególności przepisów art. 51 zakazy dotyczące dziko występujących roślin i grzybów objętych ochroną gatunkową i art. 52 zakazy dotyczące dziko występujących zwierząt objętych ochroną gatunkową ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2018 r. poz. 1614, 2244 i 2340 oraz z 2019 r. poz. 1696 i 1815)".

Powyższe przepisy dotyczą wszystkich właścicieli i zarządców lasów. W Lasach Państwowych dodatkowo obowiązują w tym zakresie regulacje wewnętrzne. I tak na przykład Instrukcja Ochrony Lasu precyzuje, jakie drzewa należy kwalifikować jako biocenotyczne, a Zasady Hodowli Lasu nakazują pozostawiać na powierzchniach cięć cenne fragmenty drzewostanów, np. młodsze i stabilne kępy drzew gatunków głównych, domieszkowych i biocenotycznych, przestoje pełniące funkcję nasienników oraz drzewa dziuplaste.

Nowe wytyczne w Lasach Państwowych

W polskich lasach każdego roku przystępują do lęgów miliony ptaków należących do około 130 gatunków. Uznaje się, że największa liczba dorosłych osobników z całego zgrupowania ptaków lęgowych w lasach odbywa lęgi od końca marca do początku lipca. Gniazda większości gatunków budowane są od nowa każdego roku. Ptaki zakładają gniazda w różnych miejscach – na ziemi, w wykrotach, w podszycie, w dziuplach, pod korą, wysoko w koronach drzew. Biorąc pod uwagę zróżnicowaną widoczność w drzewostanach, zidentyfikowanie wszystkich stanowisk lęgowych bywa niekiedy bardzo trudne, nawet dla eksperta ornitologa.

Obowiązujące przepisy, przestrzegane w Lasach Państwowych, ograniczają ryzyko uszkodzenia ptasich gniazd lub dziupli podczas prac związanych z pozyskaniem drewna.

Pomimo przestrzegania wyżej wymienionych przepisów zdarzają się przypadki naruszenia stanowisk lęgowych.

Jakie są najważniejsze wytyczne?

Sprawdzanie występowania lęgów i drzew dziuplastych będzie dwustopniowe. Niezależnie od weryfikacji każdego miejsca prac przez leśniczych, dodatkowe kontrolne wizje przeprowadzali będą pod tym kątem m.in. inżynierowie nadzoru z nadleśnictw – sprawdzą losowo wybrane co najmniej 10 proc. powierzchni, na których zaplanowano pozyskanie drewna.

Jeśli prace leśne odbywać się będą między 15 marca a 15 lipca, między obowiązkową wizją terenową a zabiegiem gospodarczym nie powinno upłynąć więcej niż 7 dni.

Drzewa dziuplaste z gniazdami leśnicy nadal będą oznaczać literą „E". Gniazda naziemne natomiast będą oznaczane w inny, skuteczny sposób, który nie spowoduje płoszenia ptaków. Każde zidentyfikowane miejsce będzie wskazane wykonawcom prac.

Jeśli mimo starań Służby Leśnej dojdzie omyłkowo do ścięcia drzewa z dziuplą czy zajętym gniazdem, sposób przeprowadzenia niezwłocznych działań ratunkowych zostanie uzgodniony z ornitologiem.

W sytuacji, gdy nie będzie możliwości stworzenia ptakom warunków do dokończenia lęgu na miejscu, leśnicy będą musieli przewieźć je jak najszybciej do najbliższego ośrodka rehabilitacji dzikich zwierząt (z listy GDOŚ).
W Nadleśnictwie Piotrków ptaki trafią do Leśnego Ośrodka Rehabilitacji Zwierząt w Kole.

Numer alarmowy, na który osoby postronne mogą zgłaszać przypadki ścięcia drzewa z dziuplą lub gniazdem 694 408 878.

Wykonawcy prac, poprzez zapisy w umowach, zostaną zobowiązani do natychmiastowego powiadamiania leśniczego o każdym przypadku ścięcia drzewa z dziuplą lub gniazdem.

Warto przypomnieć, że według Monitoringu Ptaków Polski, zagregowany indeks zmian liczebności 34 pospolitych ptaków leśnych w całym okresie od początku badań, czyli 2000 r., wykazuje umiarkowany wzrost w tempie 1 proc. rocznie. Niestety, odwrotny trend panuje w odniesieniu do zagregowanego indeksu zmian liczebności 22 gatunków ptaków krajobrazu rolniczego, związanych ściśle z siedliskami użytkowanymi rolniczo (spadek w tempie 1 proc. na rok).